Bretton Woods – geneza i upadek systemu

Próba powiązania na stałe dolara ze złotem zakończyła się fiaskiem. System nie wytrzymał  ułomnej polityki monetarnej opartej na druku pieniędzy bez pokrycia.

Porządkowanie systemu monetarnego

Jeszcze przed zakończeniem II Wojny Światowej w 1944 roku odbyła się międzynarodowa konferencja w hotelu Mount Washington w Bretton Woods w Stanach Zjednoczonych, w której uczestniczyli delegaci z 44 państw alianckich. Polski rząd emigracyjny w Londynie reprezentował Gustaw Gottesman. Celem konferencji w Bretton Woods było stworzenie podstaw relacji międzynarodowych w sferze zarządzania systemami monetarnymi, w tym uporządkowanie i doprowadzenie do stabilizacji kursów i powszechnej wymienialności walut krajów członkowskich MFW na złoto. Obawiano się, że po chaosie wywołanym zawieruchą wojenną może dojść do sytuacji znanej z lat 30-tych. Konferencja została zorganizowana głównie za sprawą dwóch wybitnych ekonomistów: Johna Maynarda Keynesa i Harrego Dextera White’a. Ten drugi w rzeczywistości okazał się radzieckim szpiegiem ale jego wkład w pracę nad systemem był pozytywny.   W trakcie konferencji ustalono stały parytet wymiany - 35 dolarów amerykańskich za jedną uncję trojańską czystego złota. Banki centralne mogły w każdej chwili zamienić dolary na złoto lub odwrotnie po oficjalnym kursie. Złoto stanowiło kotwicę, z którą waluty innych krajów były powiązane, bezpośrednio i pośrednio. W ramach systemu Bretton Woods funkcjonowały dwie strefy walutowe - funta szterlinga i franka francuskiego. Podczas konferencji utworzono również Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju. Ustalono dopuszczalne pasmo wahań notowań złota +-1%. Przekroczenie tego ograniczenia wiązało się z obowiązkiem podjęcia interwencji przez bank centralny. Stany Zjednoczone przyjęły na siebie zobowiązanie do utrzymywania rezerw złota pozwalających uczestnikom systemu w każdej chwili na wymianę dolarów na złoto. Gwarantem wykonania wymiany była Rezerwa Federalna USA. To dawało dolarowi uprzywilejowaną pozycję na rynku walutowym, który winien mieć pokrycie w złocie zgromadzonym w amerykańskich rezerwach. Banki centralne pozostałych sygnatariuszy umowy z Bretton Woods utrzymywały odpowiednie rezerwy dolarowe. W związku z tym, że system był oparty na złocie a dolar amerykański odgrywał w nim wiodącą  rolę Stany Zjednoczone posiadały dużą kontrolę nad globalnym rynkiem finansowym.

Początek końca systemu

Kryzys finansowy, jaki ujawnił się w USA, głównie z powodu ponoszenia ogromnych kosztów prowadzenia wojny w Wietnamie, realizacji programów socjalnych oraz podboju kosmosu spowodowały, a że gospodarka amerykańska zaczęła dostawać zadyszki. Aby zatrzymać wzrost deficytu na rachunku obrotów bieżących Stany Zjednoczone wprowadzały do obiegu coraz więcej dolarów bez pokrycia, co mogło wywołać wysoką inflację. Przy stałej ilości rezerw złota wzrastała dysproporcja pomiędzy rzeczywistymi rezerwami złota w amerykańskim skarbcu a znajdującym się w obiegu dolarze. Zagrażało to niewypłacalności amerykańskiego skarbu a po kilku latach po złocie w Fort Knox pozostałoby tylko wspomnienie. Cena złota na innych rynkach była wyższa, co wykorzystała Francja, kupując złoto w Stanach Zjednoczonych a następnie sprzedając je po wyższej cenie na wolnym rynku.  Taki wadliwy i nieelastyczny system był skazany na porażkę i już po kilku latach zaczął szwankować. Prawa rynku nie znoszą sztywnych reguł, szczególnie narzuconych przez polityków. A w tamtych czasach interwencjonizm państwa w gospodarkę był częstą praktyką.

Ostateczne rozprawienie się z systemem

W związku z tym, że coraz trudniej było utrzymać w ryzach cenę złota prezydent Richard Nixon postanowił w 1971 roku o wstrzymaniu wymienialności dolara na złoto. A od 1976 roku system z Bretton Woods przestał istnieć, więc rynek złota zaczął funkcjonować według zasad opartych na prawach podaży i popytu, na które ma wpływ szereg czynników. Taki system funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Odejście od ułomnego standardu złota spowodowało uwolnienie jego ceny. Do końca lat 70-tych cena kruszcu wzrosła do 200 USD/oz. Na początku 1980 roku odnotowano gwałtowny skok notowań złota - do 850 USD, co było spowodowane kryzysem politycznym między USA a ZSRR, wybuchem rewolucji islamskiej w Iranie i drastycznym wzrostem ceny ropy naftowej. Średnia cena złota w latach 80-ch kształtowała się na poziomie 400 dolarów za uncję. W następnej dekadzie jego notowania obniżyły się do 250-300 dolarów. Od 2001 roku mamy do czynienia z trendem  wzrostowym, który wyniósł cenę złota do 2800 USD/oz. Wraz z likwidacją systemu z Bretton Woods zniesiono, wprowadzony przez Roosevelta, zakaz handlowania i posiadania złota przez Amerykanów. Obecnie łączna ilość złota zgromadzona w rezerwach walutowych wszystkich państw świata i organizacji międzynarodowych wynosi 36 tys. ton. Najwięcej złota posiadają Stany Zjednoczone - 8133,5 ton, co stanowi 70% rezerw walutowych.